Marokko 2024, deel 8, week 6 → Fez, Chefchaouen,

Dinsdag, 26 november onbewolkt, 20 graden

Een "rustdag" die we gaan benutten om naar de kopermijnen te gaan net buiten Mibladen. We gaan met oude Mercedes busjes uit de zeventiger jaren het Atlasgebergte in. Ze trekken het nog maar net en het interieur laat te wensen over. Zelf gelaste handvaten aan het plafond en airco nog nooit van gehoord. Vanmorgen was het met 7 graden koud, maar in het zonnetje wordt het nu toch wel aanvaardbaar. Nadat de Fransen in de vorige eeuw hebben ontdekt dat er veel lood in de grond rond Mibladen zit, zijn ze hier naartoe zijn gekomen om hier mijnbouw te gaan beginnen. Deze regio had ook als eerste stad in Marokko stroom. Niet om de mensen te helpen, maar die stroom hadden ze nodig om de grond leeg te plunderen. Ondertussen zijn de Fransen alweer lang weg en heeft de Marokkaanse overheid de mijnen gesloten, omdat he te gevaarlijk zo zijn. Sluiten betekent hier niet dat je er niet meer in kunt, maar eerder een mededeling dat je er niet meer mag komen. Er zitten nog vaak mensen in de gangen om te kijken of ze nog iets kunnen vinden, Ook staan er weer direct vrouwen en kinderen met gevonden stenen om aan ons proberen te verkopen.

Als je Midelt uitrijdt, passeer je eerst een vlakte waar meer plastic en vuil te zien zijn dan planten en struiken. De wind heeft hier vrij spel en neemt alle lichte materialen mee. Je vraagt je hier echt af of je wel op de juiste weg bent, naar die mooie Aouli kloof. Als je een klein half uur later de eerste bochten en heuvels passeert, laat je de bewoonde wereld en het vuil echt achter je. De enige levende wezens die je tegenkomt zullen een schaapsherder met z’n vee zijn. En dan kom je bij die brug. Een brug waarvan je even twijfelt of het wel veilig is om er overheen te rijden. Als je genoeg moed verzameld hebt krijg je een halve hartverzakking zodra je bijna aan de overkant bent, als de laatste balken vrijwel allemaal los blijken te liggen. Hout bonkt op metaal, als de balken naar boven schieten en weer terug klappen. Wij worden voor de vallei gedropt en we lopen de laatste 3 km naar het verlaten mijnstadje langs de Mouloiuya rivier, terwijl onze busjes ons langzaam volgen. Het is een prachtige omgeving met veel diverse kleuren in de bergen verwerkt, zoals groen, rood, geel en terra. Op sommige plekken in de spleten van de rotsen zien we mensen zitten tikken, op zoek naar lood of een ander metaal, op een hoogte van wel 75 meter en zonder enige bescherming. Ook zitten er mensen te schaften langs de weg bij een provisorisch tentje en wordt de was gedaan in de rivier. De laatste fotograferen valt niet mee, want de vrouwen kruipen weg achter de begroeiing als ze een camera zien. Zeker nog geen make-up op vandaag. Ook lopen we nog een mijnschacht in, met aan het begin enkele kraampjes. In de gang fietsen de mensen met een klein lichtje naar binnen om een heel eind verder in het donker te werken. Mouloiuya is een rivier in Marokko die zijn oorsprong vindt op de kruising van het Midden- en Hoge Atlasmassief in de Almssid-regio in de provincie Midelt. Het is 600 km lang en mondt uit in de Middellandse Zee, in het oostelijke Rif gebied, precies in de vlakten van Kebdana en Triffa, in het uiterste noordoosten van Marokko. De monding ligt 14 km van de Algerijns-Marokkaanse grens. Nadat de rijke mijn eigenaren zijn weggetrokken, blijft er niet veel meer over dan een dood dorpje, waar de arme bevolking nog wat restjes uit de rotsen proberen te hakken. In de jaren ’30 van de vorige eeuw zijn de Fransen hier begonnen met de mijnbouw, om lood en zilver uit de bergen te halen. Het lood werd tot in de jaren ’60 naar Noord-Frankrijk geëxporteerd om daar verwerkt te worden in brandstof. In de bloeiperiode woonden en werkten hier tussen de 3000 en 6000 mijnwerkers. Toen de Franse kolonisten in 1962 vertrokken, is de mijnbouw nog tot de jaren ’80 voortgezet. Toen was de mijn niet langer rendabel en werd het gebruik van lood in benzine ook verboden. Bovendien zorgde een overstroming ervoor dat veel van de gebouwen plotseling in een dikke laag modder kwamen te staan.

We krijgen honger en gaan eten in een Berber huisje. De totale excursie is geregeld door mensen van onze camping en het eten is ook door hen meegebracht vanuit het restaurant. Wij zitten op sobere meubels, maar in de kamer naast ons is de vloer het meubel, wel met matras. Het eten bestaat uit een restant van groentes en daar is een salade van gemaakt, met als hoofdgerecht Kafta balletjes met brood. Het smaakt allemaal goed en het brood vult als de beste. Als toegift geven de gidsen en een chauffeur nog een muzikaal stukje entertainment, op instrumenten uit de keuken geleend. De tekst moeten ze nog op oefenen. Weer buiten lopen we naar het erbij gelegen dorpje en steken het bruggetje over naar een kerkhof. Hier wordt uitgelegd hoe de mensen hier hun doden herdenken en eren. Ook komt er een verhaal uit de2e wereldoorlog, waar een gefrustreerde Franse Mirage piloot de hele kasbah aan stukken schoot en de slachtoffers ook daar zijn begraven. Als laatste vertelt de gids hoe ze water zochten met een wichelroede. Hij laat het zien en om te bewijzen dat het echt zo is, moet Sil het ook een keer doen. Zij zegt dat het klopt en Sil geloof ik altijd.

Vanaf het Berberdorpje rijden we verder naar het mijnwerkers dorpje Aouli. De wegen zijn erg slecht en we voelen ons net zo'n hondje wat vroeger op de hoedenplank achter in de auto stond. Als we de vervallen huisjes gezien hebben, kun je kiezen om de route te lopen die de mijnwerkers jaren gelopen hebben van hun huisje tot aan de werkplek. Ahouli (of Aouli) is een verlaten mijndorp in centraal Marokko. Ooit een van de belangrijkste loodafzettingen in Marokko, zijn de nabijgelegen mijnen Ahouli en Mibladen nu verlaten. Het is gelegen in een vallei langs de bovenloop van de Moulouya-rivier, ongeveer 25 kilometer ten noorden van Midelt. Meer dan tien jaar lang riskeerden duizenden illegale mijnwerkers dagelijks hun leven in de galerijen. Het Franse bedrijf Penarroya exploiteerde de locaties van 1928 tot de jaren zestig, had honderden Marokkaanse werknemers in dienst en produceerde jaarlijks tienduizenden tonnen lood, waarvan de meeste werd naar Frankrijk geëxporteerd.

Iets verder als het dorpje is dus de route van de werknemers van de mijn. Een steile stenen trap van 660 treden langs de rotsen. Het gaat naar onze mening wel meer als 100 meter naar beneden. Zij moesten na de zware arbeid in de donkere gangen ook nog eens omhoog. De mensen die niet wilde of kunnen, gaan met de busjes weer naar de weg bij de mijnen.

Sil is de laatste uurtjes steeds rustiger geworden en zit ziek te worden achter in het busje. Dit was eigenlijk vanmorgen al lichtelijk aanwezig, maar zo'n bikkel als ze is, heeft ze gewoon doorgezet en de dag meebeleefd. Terug op de camping is het linea recta naar de camper, enkele paracetamols erin en slapen maar. De avond is voor mij alleen. Ik maak een pannenkoeken beslag, knoei een en ander onder en zet de foto's over naar de harde schijf tijdens het pannenkoeken bakken. Wat een wilde tijd.

Woensdag, 27-11-2024 sluierbewolking, 14 graden, 6304 km

Het is koud als we in het busje wakker worden, vannacht maar 7 graden. Sil is nog niet echt beter, maar het is niet meer zoals gisteren. We kunnen op pad na het ontbijt en het reinigen van de voorruit.

Ons doel voor vandaag is èèn van de koningssteden Fes, zo'n 200 km ver. We staan al vlug langs de kant voor koffie, maar dat komt omdat we tijd genoeg hebben. De RN 13 is een goed doorgaande route met een asfalt wat in veel Europese landen niet zou misstaan. We komen een heuvel over en krijgen een uitzicht van heb ik jou daar en geeft meteen een reden tot stoppen. Ik klim direct een heuveltje op om mijn 360 graden camera zijn werk te laten doen. Op een afstand zie ik een grote kudde schapen lopen en de herder is op een afstand een vuurtje aan het maken. Als er vlammen verschijnen loopt hij weg en laat het vuur aan wakkeren........ ? Ik zie dat hij mij ook heeft opgemerkt en als ik klaar ben, loop ik naar beneden en ga mee koffie drinken en een broodje eten. Plotseling staat daar ineens de herder bij ons. We hebben alle vier meteen de indruk dat hij komt bedelen en balen daar een beetje van. Maar wat blijkt, hij komt naar ons toe, geeft iedereen een hand en heet ons welkom in zijn geboorteland......... dan loopt hij weer weg......... Ik roep hem terug en loop naar ons busje. Ik neem een pak jus-d'orange en Jannie heeft nog een leeg flesje. We vullen het flesje met jus-d'orange en geven dat samen met wat eten aan de herder. Hij kijkt verwonderd en blij tegelijk. Als we hem later nakijken, zwaait hij nog een keer...... Onze goede daad voor vandaag.

In de omgeving van Azrou een stadje in het Midden-Atlas gebergte is een bos met ceders. Heel bijzonder om deze bomen te zien waarvan er sommige wel 60 meter hoog zijn. Maar de eigenlijke attractie is de groep apen die in het bos woont. Deze Barbarijse Makaken zijn niet alleen heel mooi om te zien, maar ook lichtelijk handtastelijk dus alleen voor de dapperen onder ons. Ifrane is de thuisbasis van ’s werelds grootste concentratie berberapen. We parkeren onze campers, terwijl we de apen goed in de gaten houden. We doen alles goed op slot en bergen de spullen die we meenemen ook goed weg in onze zakken. Een jongen geeft me wat pinda's en de apen zijn er nu zo. Dezelfde jongen vraagt nu geld voor de pinda's, terwijl hij vertelde dat het gratis was. Ik zeg dat ik nog wel wat wil kopen maar betaal die andere pinda's zeker niet. Hij zegt 20 Dirham, ik zeg 10 Dirham omdat je gelogen hebt en we schudden onze handen... deal. Ik deel wat uit en als het niet vlug genoeg gaat, wordt er aan mijn broekspijp getrokken. Er is hier wel een rangorde, want de sterkste eet het meeste en de anderen kijken schuw rond als ze iets krijgen. Het komt zelfs tot een gevecht als er eentje bij deze sterkste voorschiet. Ze rennen over het terrein om Sil heen en die schrikt en gilt en ze springen tegen een camper omhoog. Dan is de kleinste toch te vlug en is verdwenen. We kopen een cederhouten sla bestek en de vrouwen neuzen natuurlijk in de kraampjes op de parking. Tussen de bomen is een filmploeg aan het opnemen voor een Duits kinderprogramma voor het redden van de aarde. Het planten van nog meer ceder bomen en of we nu willen vertrekken... jawohl, verdamt noch mal....

Ifrane National Park strekt zich uit over 500 vierkante kilometer cederbos, glooiende groene heuvels en bergachtig terrein in het Midden-Atlasgebergte. Ifrane wordt vaak de ‘Tuin van Eden’ van Marokko genoemd vanwege de contrasterende scènes van drassige moerassen, kersenboomgaarden en alpenbossen. Bezoekers verwonderen zich vaak over de enorme diverse ecologie van dit beschermde park dat op geen ander landschap in Marokko lijkt. De regio herbergt een tiende van de cederbossen ter wereld. De hoogte van het berggebied varieert van 1300 tot 2000 meter. De hogere bergtoppen die je er ziet bevinden zich in het naburige Toubkal National Park met onder andere de beroemde berg Toubkal.Twee meren in het gebied, het Afennourir en Tifounassine meer, zijn Ramsar sites. Dat houdt in dat het watergebieden zijn van internationale betekenis, in het bijzonder als verblijfplaats voor watervogels. Maar dat is niet het enigste bijzondere aan het park. Ifrane is de thuisbasis van ’s werelds grootste concentratie berberapen.

We willen lunchen, maar liever niet bij de apen. We rijden enkele km weg door het cederbos en vinden een mooi plekje. We zijn niet de enige en samen genieten we van de zon kunnen ook nog wat rondkijken.Achter ons kucht en kreunt een Volvo N86 uit 1968 zich een weg van de berg af naar beneden. We rijden Azrou voorbij en gaan over naar de RN8 die behalve naar Fez, ook het Nationale park d'Ifrane park kruist. We gaan omhoog en omlaag met steile klimmen tot wel 2184 meter hoogte en lange dalingen van wel 10%. Erg klote als je achter zo'n ouderwetse Isuzu zit met een rookpluim aan de zijkant van de truck...... milieunorm euro -1. Relax je bent in Marokko. We genieten vandaag echt van onze route, behalve misschien Joop en Jannie, die 3 meter achter ons rijden. We passeren èèn van de vele politiecontrole posten en zij worden aan de kant gezet. Snelheidsovertreding....... en wij niet...... Wij rijden een stukje verder om niet betrokken te worden en krijgen later het verhaal. Er was een foto gemaakt enkele km's ervoor in een dorpje waar je 60 km mocht rijden. Boetes boven de 65 km worden uitgeschreven en zij deden 68 km en dat is goed voor een prijs van de standaard 150 Dirham die iedereen krijgt. De foto wordt getoond en een hele lijst met info in het Arabisch en handtekeningen van alle 4 de agenten krijg je erbij. We hebben dit bij meerdere medereizigers aangehoord en het lijkt wel of iedereen dit als een souvenir ervaart. Alles moet ingelijst worden....... De omgeving veranderd enorm en we hebben soms het idee dat we in Frankrijk of in Zwitserland rondrijden. De bouw van de huizen, de straten, grotere en jongere auto's, kleding van de mensen, we rijden richting een Europese, westerse wereld. Ifrane National Park is een nationaal park gelegen in het Midden-Atlasgebergte van Marokko. Het grondgebied strekt zich uit over het westelijke deel van de bergen en gebieden binnen de provincies Ifrane en Boulmane. Het is een van de weinige overgebleven leefgebieden voor de berberapen; een primaat die prehistorisch een veel breder verspreidingsgebied had in Noord-Afrika, maar momenteel overleeft als een bedreigde soort in nauw beperkte en gefragmenteerde habitats. Ifrane National Park werd in 1994 bedacht en in oktober 2004 opgericht om belangrijke soorten en ecosystemen te beschermen, en vanwege de toename van de menselijke activiteit en de exploitatie van hulpbronnen. Sinds de jaren negentig is Marokko betrokken bij het bedenken van strategieën om het milieu en de biodiversiteit te helpen beschermen door middel van projecten en conventies zoals Ramsar. Ifrane National Park is een van de manieren die de Marokkaanse staat heeft bedacht om het belang van zijn bossen en ecosystemen aan te tonen.

Donderdag, 28-11-2024 zonnig, 28 graden

We gaan vandaag met een touringcar naar de stad en beginnen bij het koninklijke paleis. Het paleis Dar el-Makhzen is gebouwd in de 14e eeuw, ten tijde van de Merinidische heerschappij in Marokko. De oppervlakte van het koninklijk paleis bestaat uit circa 80 hectare, met onder andere groene tuinen, een moskee en een Koranschool die dateert uit 1320. Het koninklijk paleis van Fes is op een hoger gelegen gedeelte buiten de oude medina gebouwd, zodat dat de heersers goed overzicht konden houden over de stad. Door de jaren heen werd het koninklijk paleis bewoond door vele machtige sultans in Fes. Tegenwoordig woont er niemand meer permanent, maar maakt de huidige koning van Marokko graag gebruik van het paleis wanneer hij een bezoek brengt aan Fes. Hoewel het koninklijk paleis niet toegankelijk is voor publiek, blijft het een imposant geheel om van buitenaf aan te schouwen. De zeven metershoge poorten zijn ontworpen naar de Moorse stijl, en worden omgeven door zellige (kleurrijk, geometrisch mozaïek tegelwerk) en prachtig cederhoutsnijwerk. Het paleis is gelegen aan Place des Alaouites, een weids plein met citroenbomen, fonteinen, geurende bloemen en groene bomen en struiken.

Vanaf het koninklijke paleis lopen we een zijstraat in en komen langs een ingang naar het paleis, waar je niet mag fotograferen of filmen. Dick wordt gesnapt en als ernaar gevraagd wordt, zegt hij met een benepen gezicht dat hij niets heeft gedaan. Het zal echt wel vaker voorkomen, want als de gids zegt dat het niet gebeurd is, laten de bewaking het erbij. We lopen door een straatje met veel inpandige winkeltjes die er allemaal uitzien als een garage. Aan de buitenkant ziet het er heel netjes uit, met veel cederhouten bewerking. We komen weer bij de bus en gaan een heuvel op voor een panoramisch overzicht van de stad bij fort Borj sud. Joop is vandaag jarig en krijgt een fez op, geleend van een kraampje. Gelukkig ziet de verkoper niet dat ik hem even pak, anders moet ik hem natuurlijk kopen. Borj Sud torent uit boven de oude stad Fez en symboliseert de Saadiaanse militaire architectuur van Marokko. Het huisvest een collectie van traditionele wapens en is gebouwd in de 16e eeuw.

Vanuit het fort gaat het de heuvel weer af en gaan we naar een bedrijf van potten, pannen en mozaïek.We zien een opgezette show van mensen die heel erg bedreven en kunstig zijn. Net als in zoveel toeristisch trekpleisters proberen ze hier ook de prijzen op te drijven door het vak te laten zien van 100 jaar geleden. Maar het is echt wel kunstig hoe ze het doen.

Er is eerst een koffiestop op een dakterras bij RCIF Restaurant, voordat we de medina van Fez induiken.

1,5 uur later gaan we de medina in en het is er krapper, maar gemoedelijker als in alle andere medina's. Natuurlijk brengt onze gids ons naar een vriend of neef of iemand die hem betaalt om ons in zijn winkel te krijgen. De meeste zijn er wel klaar mee, maar niet iedereen. Fes El Bali is de oude ommuurde medina met smalle, autoloze straatjes en rijkelijk versierde toegangspoorten zoals Bab Guissa en de Blauwe Poort. De verkopers in de soek zijn gespecialiseerd in parfum, kruiden, lampen en leer, en voor wie trek heeft, is er een ruime keuze, van kebabkraampjes op straat tot stijlvolle gastronomische restaurants.

We weten niet waar we zijn, maar belanden in een erg mooi restaurantje, te midden van de vele kleine steegjes. Ook hier natuurlijk in het restaurant heel veel mozaïek aanwezig in de trappen, muren en plafonds. We hebben er in ieder geval goed gegeten.

Na het eten terug de medina in. Prachtig om te zien wat hier allemaal gebeurt. Deze medina is natuurlijker en niet zo toeristisch commercieel, zoals in veel andere plaatsen. Hier zelfs geslachten koppen van kamelen zien hangen…. jammie... De heilige stad Fez is een goed bewaard gebleven voorbeeld van een oude hoofdstad van de Almoraviden. De stad werd in de 9e eeuw gesticht en de oudste universiteit ter wereld is er gevestigd. Fez bereikte haar hoogtepunt in de 13e tot de 14e eeuw toen het Marrakesh verving als hoofdstad van het koninkrijk. De stedelijke structuur en belangrijkste monumenten in de medina– waaronder madrassas, Arabische herbergen, paleizen, woningen, moskeeën en fonteinen– dateren uit deze periode. Hoewel Rabat de politieke hoofdstad van Marokko werd in 1912, heeft Fez zijn status als cultureel en geestelijk middelpunt van het land behouden.

We lopen de diverse steegjes door totdat onze neuzen geïrriteerd worden door een reuk alsof je op de snelweg achter een kadaver wagen rijd. Wat blijkt, we zijn in de buurt van de leerlooierij. Hier worden de huiden na de slacht gedroogd en gereinigd met duiven poep. Duiven poep bevat heel veel ammoniak en is daardoor erg geschikt als reinigingsmiddel. Als wij naar binnen gaan, krijgen we een takje verse munt blaadjes, die je onder je neus moet houden, om niet te moeten kotsen van de stank. Na het bezichtigen van het proces op het terras van de derde verdieping, komen we ook nog op elke verdieping naar beneden een winkel tegen met producten. Bij de ene leren jassen, dan tasjes en petjes en ze hebben ook sloffen. Alles in diverse kleuren. Sommige lijken wel op die pooier jasjes uit de 70’er jaren. Nu nog een porno snor erbij en het is compleet. De modellen zijn echt allemaal ouderwets. De mannen hebben het shoppen proces vlug gezien en gaan naar buiten op een terras zitten, verwijderd van de gore lucht. Na een uurtje komt er een paniekerige hulp gids het gebouw uit. Ze waren ons kwijt, aangezien wij de verkeerde Ikea route hebben genomen...... linea recta naar buiten.... Hij roept en wijst dat we terug het gebouw in moeten en aan de achterkant een klein steegje in. Het zijn grote gebouwen met heel veel mensen erin, maar iedereen was er op de hoogte. Als we voorbij een Marokkaan komen, vraagt hij "gruppo Hollandaise?" en wijst ons dan de richting in waar we naartoe moeten. Zo komen we vanuit het gebouw, de steegjes door naar de rest van de groep, die al ver weg was. We hebben ondertussen een probleem met Hans, die COPD heeft en de snelle run niet meer trekt. We hadden op het terras beter een taxi kunnen bestellen en hem naar de camping kunnen brengen, maar de hulp gids had goed op z'n donder gekregen dat hij de achterhoede kwijt was. We trekken en slepen Hans door de medina totdat we bij de bus zijn en dan kan hij tot rust komen. Uiteindelijk zijn er maar 2 jassen gekocht (door vrouwen natuurlijk). Je maakt kennis met dit ambacht door naar de bekende Chouara leerlooierijen te gaan, waar het traditionele proces van leerlooien er nog steeds centraal staat. Het leer is afkomstig van diverse dieren: geiten, schapen, koeien en dromedarissen. De huiden worden eerst in een wit vat geplaatst waarin een mix van water, kalksteen en duivenpoep zit. Door deze substantie wordt het leer zacht gemaakt en worden de haren verwijderd. Enkele dagen later worden de huiden gewassen en in de bruine vaten geplaatst. Het proces van kleuren is dan de volgende stap. De kleuren voor het leer worden uit natuurlijke producten gewonnen zoals saffraan (geel), cederhout (bruin) en indigo (blauw). Omdat saffraan een kostbaar product is worden deze huiden individueel gekleurd en zie je deze vaak in de zon liggen drogen. Uiteindelijk kun je van alles van leder aanschaffen in Fes. Babouches (Marokkaanse lederen slippers), handtassen en lederen jassen zijn enkele voorbeelden hiervan.

Vrijdag, 29-11-2024 wolkeloos, 25 graden

Vandaag gaat ieder wat voor zichzelf doen. Niemand gaat nog naar Fez, want de steden tripjes hebben de meeste wel gehad. Terwijl de èèn uitrust van een zware vakantie, ga ik bij Mieke het brandstoffilter demonteren en na aanpassing weer terugzetten. De persoon op de receptie was niet erg behulpzaam voor Mieke en wilde haar niet helpen. "Toevallig" kwam ik ook bij de man in de buurt en vroeg of hij een monteur /onderdeel kon regelen. Hij zei dat hij dat niet kon, maar ik verbeterde hem en zei dat hij niet wou en dat hij een slechte man / moslim was en vertrok. Ietwat later kwam hij bij Mieke helpen, maar we hebben uiteindelijk bedankt voor zijn diensten. Zo blijkt weer dat we in een rijke stad zitten, waar de mensen niet meer zo behulpzaam zijn, als dat we in de arme dorpen hebben gezien, waar iedereen meteen klaar staat. Ook Joop heeft een klusje. Nadat ik een Marokkaanse schaar trap heb gevonden, maken we eerst dedeurvanger en bekijken daarna het type plaatje van de airco op het dak, want die is ondertussen op marktplaats terecht gekomen. Vanmiddag vieren we een feestje. We hebben in onze reis 6-jarigen gehad en dat wordt vandaag allemaal samen gevierd op deze camping. Terwijl de vrouwen druk zijn met de hapjes, praten de mannen wat bij. Om 15.00 uur beginnen de feestelijkheden en worden de hoofdpersonen in het zonnetje gezet. Terwijl wij zingen, doet een zwerfkat zich tegoed aan wat hapjes op de tafel. Gelukkig hoeven alleen de jarigen de vogeltjes dans te doen. Daarna borrelen en zeveren. Altijd weer hetzelfde kleine clubje wat overblijft......

Zaterdag, 30-11-2024 zonnig met wat sluierbewolking, 25 graden, 6525 km

De reisdag van vandaag gaat naar Chefchaouen. Vanuit de camping rechts en links dwars door de buitenwijken en niet over de snelweg die heel makkelijk en vlug te nemen is. Fez mag dan een hele belangrijke koningsstad zijn, maar zoals overal, geld ook hier dat als je bij de omgeving van de koning weg bent, de wereld erg veranderd. Zijn de wegen rond de paleizen ruim, onderhouden en schoon, onze rit de stad uit moeten we zigzaggen om niet in de gaten terecht te komen die het asfalt rijk is. Vandaag rijden we met vieren in colonne, aangezien Mieke met haar brandstofprobleem erg onzeker is en Henk niet ziet als een reddende technische engel in nood, maar wel haar begeleid tijdens haar reis, aangezien ze een alleenstaande vrouw is. We zijn op een rotonde terecht gekomen en gaan linksaf de RN 6 op, die na enkele km's overgaat op de RN4. De route begint nu weer mooi te worden en we missen echt niet de brommers en fietsers die tegen het verkeer inrijden, de taxi's die je links en rechts toeterend voorbijkomen gesjeesd of de wandelende mensen die kriskras over de straat lopen. We rijden op grote hoogte langs een groot meer en kijken erop neer, met op de achtergrond de bergen. We willen hiervan een foto maken en stoppen langs de weg. Terwijl we rondkijken, komt er een jong poesje onder onze bus uit gekropen. Het is het zwerfkatje van de vorige camping die daar ook al bij ons rond liep te neuzen Henk pakt wat kattenbrokjes, ik weet niet wat hij allemaal eet, en voert die aan het beestje. Joop en ik staan bij een plateau te kijken en denken dat dit een weegbrug is. Een man komt naar buiten gelopen uit een gebouw en bevestigt ons vermoeden. We mogen wel even meekijken in zijn bureau…. een stinkhok met een verouderde computer en een matras. Als we vragen of we ook mogen wegen is dat geen probleem bij overhandiging van 30 Dirham oftewel 3 Euro. Wij gaan eerst en zijn 3420 kg zwaar, 120 kilo te veel. Joop weegt 3760 kg en dat is 260 kg te zwaar. Mieke komt het best uit de bus met 3520 kg en heeft de 20 kg te veel misschien aan alcohol in de Carrefour besteed. Het katje gaat in de badkamer en we gaan weer verder. Het Sidi Chahed-damreservoir werd in de jaren negentig gebouwd in de regio El Kalaa Zerhoun in Noord-Marokko. Het ligt op 30 km van de steden Fez en Meknes. Onze privégids Plan-It Marokko besloot dat het een goed idee was dat we een glimp van deze pittoreske plek opnamen en de kans kregen om onze benen te strekken voordat we onze dagtour voortzetten. Deze enorme dam kan meer dan 170 miljoen m³ back-up kraanwater leveren aan de stad Meknes, en irrigatie voor ongeveer 90 boerengemeenschappen. Hoewel het voor Marokkanen vrijwel geheel onbekend is, zie je wel het belang dat dit heeft voor de omringende gemeenschappen. Niet heel veel later zijn we Henk kwijt en staan bij een koffie autootje een sterk staaltje Arabick koffie weg te drinken.

We zitten ondertussen op de RN13 en de weg is echt wel slecht te noemen. De omgeving daarentegen is prachtig en wordt steeds groener en groener. Joop en Jannie hebben nog een poesje onder een camper uit zien komen tijdens het rijden, maar deze heeft het niet overleeft. Onderweg zien we ook veel schoolgaande jeugd, wat voor Marokko een echte stap vooruit is door koning Mohamed de VI. Ook hier weer veel zwaaiende mensen. We bereiken Chefchaouen en maken een foto op een uitzichtpunt over de stad. We hadden een blauwer uitzicht verwacht. Via kleine en erg steile weggetjes komen we aan op camping Azilan. Geen echte leuke camping, want we staan op de camper plaatsen en niet op de echte camping, die trouwens niet erg groot is. Hutjemutje worden we langs elkaar gepast, maar ja morgen zijn we weer weg.

Nadat we gesetteld zijn en even de route hebben besproken bij een drankje, gaan we naar het centrum van de stad. Sommigen verkiezen een taxi, maar wij pakken een looppad de heuvel af. We moeten even zoeken, maar iemands telefoon biedt de oplossing. Stap voor stap en kwebbelend als een stel kippen op stok, bereiken we een pleintje. De mannen zeggen rechtsaf richting het plein, maar de vrouwen zien de ingang van de medina en willen linksaf, de historische poort door. Daar zijn de winkeltjes. Met afgezakte gezichten en een gekelderd humeur, wordt de vervolging toch ingezet. Ze hebben, net als altijd, niks nodig, maar duiken toch de kleine shopjes in. Het geluk is, dat de blauwe straatjes zich ook in de medina bevinden en we daar toch moeten zijn voor al de mooie foto's. Alsof ze dat wisten, hoor je steeds "maar goed dat wij van shoppen houden, anders hadden we dit nooit gezien". Sil koopt zelf ook iets in een kruiden winkeltje, maar is er verder ook wel klaar mee. Gelukkig vinden we wel het goede steegje naar het plein, waar de restaurantjes zijn. We worden direct aangeklampt door lokkers om bij hen te komen eten. We belanden bij Twins en schuiven diverse tafeltjes bij elkaar, want we zijn met ongeveer 20 man. Een grote groep blijft elke keer weer een hele opgave om deze vlug te bedienen en dan ook de gerechten die besteld zijn. Terwijl de eerste al klaar zijn met eten, moet de laatste opnieuw bestellen. Op elkaar wachten is geen optie, want dan is alles koud en niet te eten. Mijn mixed grill en Sil d'r pastilles kip komen op tijd en wij zijn in ieder geval tevreden met wat we hebben. De alcoholvrije drankjes nemen we op de koop toe. Voor 125 Dirham pp hebben we genoeg gehad en lopen we weer het stadje in. Joop heeft een tegeltje van wat medereizigers gekregen met een saxofoon speler erop. Joop speelt ook saxofoon voor de hobby. Anderen willen ook zoiets kopen en gaan op zoek naar het winkeltje. Gelukkig kunnen we die niet vinden en gaan we naar de taxistandplaats. Daar is het druk en loopt de wachttijd op. Als er een taxi arriveert, kruipt een man met Berber jurk aan voorin de taxi. Wij vinden het vreemd dat hij voorschiet en maken dit ook wel duidelijk. De plaatselijke bevolking is ook hier het toerisme soms wel beu, denken we. Het is normaal om in Marokko een taxi te delen en de man zegt dan ook dat er nog 2 personen achterin kunnen. Een taxi mag maar 3 personen vervoeren. Terwijl iedereen aan het discussiëren is, roep ik tegen Sil dat ze moet instappen. Het is druk in de stad en heel veel politie op de been. Blijkbaar iets met internationaal voetballen en Marokko doet het schijnbaar erg goed. De Berber jurk zegt tegen de chauffeur dat hij ons eerst moet weg brengen en we starten een gesprek. Natuurlijk heeft ook hij familie in Rotterdam en andere plekken in Nederland. Als we uitstappen is het handen schudden en bedankjes uitwisselen. Op de camping staan al enkele tafeltjes en stoeltjes in het midden van de doorgang o de camperplek. We nemen een stoel en sluiten aan bij de mensen die al bezig zijn met de afsluiting van de dag. Wederom veel bla bla bla en sommigen van de camping vinden ons luid. Een Fransman slaat van binnenuit tegen de achterkant om ons tot stilte te manen. Wat een eikel als je denkt dat dat lukt...... Maar ook wij gaan naar bed en dromen weer van een geslaagde dag.

Zondag, 1-12-2024 licht bewolkt, 18 graden, 6645 km

Het einde van onze reis door Marokko komt steeds dichterbij en de routes steeds korter. Zo ook de route van vandaag. De lengte bedraagt maar een kleine 104 km. Hij gaat door het hele mooie Rifgebergte met hoogtes tot bijna 2500 meter.

Het begint op de N2, maar die gaan we vlug verlaten om een klein weggetje (P4105) te nemen met hele mooie plekken.

We zien hier ook dat de mensen welgestelder worden en dat er veel boeren zijn. Opvallend zijn de vele koeien en tractoren, die we bijna niet gezien hebben in de rest van het land. Ook is het hier erg groen en begroeid. De bekende mandarijn Maroc is hier geteeld en dat is ook wel te zien aan de vele bomen met oranje bolletjes. Daarna duiken we naar beneden en komen aan de kust terecht.

De P4105 maakt plaats voor de doorgaande route RN16. Rijd beter, minder gaten, schiet beter op, maar lang niet zo mooi.

We draaien af bij een bordje "playa Oued Laou". Onderaan is het een zeer nette bedoeling en een uitgebreide boulevard, maar wel uitgestorven.

Hier zijn veel mooie huizen en appartementen van wel gestelde Europeanen of plekken waar de toeristen komen in het seizoen.

We worden meerdere malen aangesproken in het Nederlands door Nederlandse Marokkanen en vinden het leuk dat wij in hun land op vakantie zijn.

De zee lonkt en ik kan het niet laten om toch even het zoute water in te gaan. Zwemmen is geen optie, want we staan vanavond zelfvoorzienend en dat betekent geen douches.

Het Rifgebergte is een gebied in het noorden van Marokko dat zich uitstrekt over een aantal Marokkaanse provincies. Het Rifgebied bestaat niet alleen uit een gebergte, maar het bevat ook vlakten geschikt voor landbouw. Het Rifgebergte maakt deel uit van de Betische Cordillera, een gebergteboog die zich gedeeltelijk in Marokko en gedeeltelijk in Spanje bevindt. Het Rifgebergte strekt zich uit tot dicht bij het Spaanse vasteland, en vermoed wordt dat het ooit deel heeft uitgemaakt van het Europese continent, voor de Straat van Gibraltar gevormd werd. De hoogste top is de Adrar Tidghine (2456 m).

Het is te vroeg om naar de camping te gaan, want daar is totaal niets te beleven en daarom stoppen we nog een keer bij de boulevard van Matril. We parkeren voor 10 Dirham en stappen over de brede strook stoeptegels met palmbomen. Het lijkt hier wel een beetje op Europa, ook wat betreft kleding en vrijetijd gedrag. Op veel plekken zijn ze bezig met sporten op het strand of een voetbalveldje aan de andere kant van de straat. Kleding is modieus, tenminste als ze geen boerka dragen en vrouwen zijn ook ruim voorzien van make-up en zonder hoofddoek. Spelende kinderen praten tegen ons en hebben het over voetballers bij Real Madrid. Ik ken ze niet maar doe net of ik het weet. Ze lachen, groeten en zijn weer weg, nadat ze allemaal hun naam hebben genoemd. We lopen verder en enkele kilometers later staan we aan het eind van de wandel parade. Ook hier veel jeugd aan het sporten en gezinnen aan het picknicken. We nemen bij een koffie autootje een kop sterke koffie. Terwijl we dit staan aan te kijken horen we heel veel getoeter en kijken om. Er komt een politie motor met zwaailichten aan en daarachter een stoet Mercedessen. De voorste zwarte Mercedes is een 6 cilinder en heeft een rood koninklijk vlaggetje aan de auto zitten. Wij denken dat er een of andere koning Hassan de tweehonderdste aan komt gereden en maken enkele foto's hiervan. De stoet stopt voor onze neus en de politiemotor rijdt gewoon door. Ze hebben niks met elkaar te maken en de politie rijdt hier dus zonder reden met de zwaailampen aan. Even later staat hij aan de overkant van de weg te praten met een vrouwelijke bestuurder die aan de kant is gezet. Zij is het volgens mij niet met hem eens, maar hij blijft autoritair en wint de discussie. De groep Mercedessen blijkt een clubje van hèèèèl oudeauto's te zijn. Ze zijn zo trots als een pauw met 10 lullen en nadat ze ons hebben zien foto's maken, komen ze even poseren en showen. Ze zijn allemaal vriendelijk en sommigen lijken wel van die kitscherige Amerikaanse pooiers met zonnebrillen met gouden letters aan de zijkant en kettingen om. Het is erg grappig en alle auto's zijn voorzien van flikkerende lichten als je remt. Eentje heeft zelfs een zelfgemaakt Nederlandse kentekenplaat. Als ze een half uur met ons hebben gepraat, gaat de stoet weer verder onder luid gebrul van de motoren en komt er zwarte rook uit de uitlaat als ze veel te hard wegtrekken. Als de stilte is weer gekeerd, staan er 2 jonge meisjes van 14 en 15, die met ons op de foto willen. Als die stoere jongens dat willen, dan zij ook. Moeders staat op de achtergrond alles in de gaten te houden. We lopen dezelfde weg weer terug richting de parkeerplaats. Als we onderweg een Arabisch bord willen vertalen, worden we aangesproken door een Egyptenaar die in de provincie Zeeland woont en daar met een Zeeuwse is getrouwd. Hij is nu hierop vakantie. We lullen even en ook hij vindt de Nederlandse Marokkanen "kut Marokkaantjes". We schudden natuurlijk weer handjes en wensen elkaar een prettige vakantie. Voordat we bij de campers zijn zien we nog vele lachende en zwaaiende mensen. Leuk toch ?

We waren met vieren, maar Henk zijn we ergens onderweg kwijtgeraakt. Hij blijkt bij een supermarkt te zijn afgedraaid. Voordat we naar ons eindpunt gaan, willen we onze laatste Dirhams nog even in de tank gooien. Maar hier kun je alleen cash betalen en verder afvullen met de plastic kaart gaat niet. Wij laten het voor wat het is, maar Mieke gooit er toch haar laatste Marokkaanse geld in. Bij aankomst bij Hotel La Ferma, komt Mieke paniekerig nar onze camper en zegt dat ze is besodemieterd bij de pomp. Ze heeft voor 600 Dirham getankt en de tank is nog niet half vol. Ik stap bij haar in en we rijden samen terug. De man die haar geholpen heeft, snapt er niks van en roept iemand anders erbij. Deze hoort het verhaal aan en komt met een telefoon, waar de hele omzet van de dag is terug te zien. Pomp nummer 9, voor 600 Dirham betaalt en 51,32 liter geleverd......... Mmmm........ en nu ?? Ze ziet in èèn keer dat de meter al verder omhoog is komen te staan. Ook zeg ik haar dat ze de achterkant omhoog heeft laten brengen met hulpveren en dat dit de diesel stand in de tank ook beïnvloed. Eueueuehhhh............ tja dan zal het wel kloppen........ we gaan terug en bij aankomst is het al bijna tijd voor ons laatste avondmaal. We hebben vandaag ons afscheidsdiner. Morgen de boot op en dan is alles voorbij........... We hebben een gezellige avond en we nemen hier afscheid van elkaar, wat hier en daar toch wat emotie oproept. Zeker voor degene die lichamelijk wat beperkingen hadden en zich door de groep zodanig behandeld hebben gevoeld dat ze dit erg speciaal vonden. Ook natuurlijk een dankwoord voor de begeleiders en een kleinigheid voor de zeer prettige samenwerking. Terug bij de camper natuurlijk nog een afzakkertje bij een Brabantse equipe. Een Zwitsersecamper gaste vindt het welletjes en schreeuwt door de daktent dat het welletjes is........ alsof dat iets helpt........ verdammt noch mal....

Maandag, 2-12-2024 bewolkt, 20 graden

Vandaag de laatste 52 km tot aan de haven. We rijden zonder tolweg en dat gebeurt dan over de RN16. We willen eerst nog tanken en brood halen. Tanken doen we bij een Shell pomp in M'Diq. Terwijl Mieke ook nog de laatste ruimte in haar tank vult met goedkope Marokkaanse diesel, ligt er een plas stinkende brandstof onder haar auto. We neuzen wat onder en om de camper heen, maar de brandstoflekkage bij haar was bij het filter en die zit links. De diesel op de grond ligt rechts van de auto............. We willen dan naar de bakker, maar bij de rotonde vertelt Sil dat Jannie bij de benzinepomp al naar een bakker is gelopen en dat alles nog gesloten is. Dus op de verkeerspiste een rondje van de zaak. Ze kijken achter ons wel allemaal erg vreemd. Net buiten de stad willen we over de grote weg, maar de navigatie geeft ineens aan dat het een tolweg is, dus nog een rondje en weer terug......... Joop vraagt zich ondertussen wel af wat we toch in godsnaam aan het doen zijn. Mieke volgt trouw. We blijven de kustweg volgen en zien dat er steeds meer hekwerk is en veel militairen staan te posten. Ook heel is er erg veel politie op de been. Misschien komt er wel weer een plaatselijk Mercedes clubje langs...... Wat blijkt, we zijn in de richting van Ceuta aan het rijden. De Spaanse enclave in het noorden van Marokko. Hier komen erg veel vluchtelingen uit heel Afrika om over dit hek te klimmen. Ze hebben dan voet op Europese bodem gezet en mogen dan niet meer geweigerd worden. Ceuta is een Spaanse exclave, militair steunpunt en vrijhaven aan de Noord-Afrikaanse kust. Een autonome stad behorende tot Spanje, op een schiereiland bij de Straat van Gibraltar. Ceuta ligt aan de Middellandse Zee, evenals de 300 kilometer oostelijker gelegen stad Melilla. Voorheen vielen deze steden onder bestuur van de Spaanse provincie Cádiz in Continentaal Spanje. Sinds 1995 zijn het Autonome Stadsgewesten binnen het Spaanse koninkrijk. Marokko beschouwt deze exclaves en de onbewoonde eilandjes voor de Noord-Afrikaanse kust, de zogeheten Plazas de Soberanía, als bezet Marokkaans grondgebied. Voor de Spaanse overheid is het behoud van deze gebieden echter een principekwestie: zolang de Britten Gibraltar in handen hebben, wil men op deze manier toch enige strategische controle over de Straat van Gibraltar. Ceuta en Melilla hebben de enige grenzen over land tussen Afrika en de Europese Unie. De weg versperring waar we tegen aan lopen is niet echt een probleem…. Als we de bijbehorende politieagent vragen om doorgang, wordt er niets gevraagd, het hek aan de kant geschoven en we kunnen door........ Bij de grens met Ceuta is het anders en buigen we af naar het westen richting Tanger-Med. Dit is zeker geen straf, want dit laatste stukje RN16 brengt ons door de bergen met prachtige uitzichten. De haven in zicht, bereiken we het ticket kantoor van DFDS. We moeten zelf inchecken en met het gekregen inklaringspapiertje (bij inkomst) van onze bus, deze weer uitklaren. Als we bij het bureau aankomen, staat er al een groepje Hollanders zenuwachtig te wezen. We gaan erbij staan en horen dat het achter het glas niet erg opschiet. Er zouden problemen met iets zijn, maar niemand weet eigenlijk wat. Op de manier waarmee er paniek wordt gezaaid, schamen we ons dat we Europeanen zijn. Belachelijk dat we zo lang moeten wachten en er wordt al gebeld naar de reis begeleider die de douane al voorbij is en zeker niet terug kan komen. Er komen ook Marokkanen achter ons staan die zonder een woord geduldig staan te wachten, terwijl deze bejaarde pensionadas paniek veroorzaken die helemaal niet nodig is. Ik wil een foto knippen van deze trieste situatie, maar heb meteen een politieagent achter me staan die zegt dat dat niet gaat gebeuren. Ik wilde nog vragen waar hij zich mee bemoeide, maar heb dat toch maar achterwege gelaten... Als onze Belgische medereiziger de boel gaat vertalen, blijkt de printer en computer watcommunicatieproblemen te hebben. Ik vertel onze Friese Kitty dat paniek veroorzaken zeker geen effect op de persoon achter het glas heeft en eerder meer ellende geeft. Ze zijn met pensioen en het enige wat kan gebeuren dat je de volgende boot moet nemen........... ze hebben tijd genoeg........ ze zijn gepensioneerd......... maar helaas, ze kijkt me aan en gaat gewoon door....... Ook Sil probeert nog te zeggen dat als er problemen zijn met de apparatuur, de persoon achter het raam hier niets aan kan doen. Maar ja.... Wij zijn aan de beurt en krijgen de nodige papieren. Op naar de douane en de scan voor het smokkelen van personen. Natuurlijk geen problemen en na een half uurtje rijden we de klep van de boot op. Als we koffie staan te bestellen, zie ik de Marokkaan achter ons staan die ook bij het ticket loket stond. Hij blijkt in België te wonen en kon onze arrogante gesprekken goed volgen. We praten samen wat en hij had ook wel in de gaten dat wij er anders over dachten dan de rest van de groep. We kunnen er samen wel om lachen. We zijn tenslotte allemaal aanwezig op deze schuit zonder enig probleem. De boot zegt TOEOEOET en meert af........... Goodby Marokko.

Na 2 uurtjes komen we aan in Europa. Tijdens de overvaart, lijkt het wel of het weer zich ook meteen aanpast. De bewolking wordt steeds erger en we krijgen het ook wat kouder. Ja ja, we moeten niet janken, het is nog 19 graden, dat weten wij ook wel. Het duurt even voordat we eraf zijn, maar dan gaat het ook van jetje.